Sint-Carolus Borromeuskerk
DE BELANGRIJKSTE BAROKKERK IN DE LAGE LANDEN
Men waant zich in Italië op het plein waar deze triomfantelijke barokkerk staat. De Antwerpse jezuïeten bouwden haar tussen 1615 en 1621, in volle Contrareformatie. ‘Een hemel op aarde’, vonden tijdgenoten. Dat is de kerk nog altijd: met haar dynamische voorgevel, verfijnde interieur, twee verdiepingen en de sublieme Mariakapel. Rubens had er een stevige hand in, als co-ontwerper en als schilder. De kerk bezit een merkwaardige collectie kantwerk en textiel. Hier is de Gemeenschap van Sant’Egidio thuis, die zich inzet voor armen, dialoog en vrede. Een bijzondere traditie is de zondagse Artiestenmis, met koren en muzikanten. Bezoek zeker ook de crypte, de sacristie én de ruien.
Bezoekadres
Hendrik Conscienceplein
2000 Antwerpen
Toegangsprijzen
Vanaf 1 februari 2024 is de kerk betalend.
€ 5
€ 3 (groepen vanaf 20 personen, studenten en 60+)
€ 0 (kinderen tot 12 jaar, begeleiders van mensen met een beperking en houders van een Antwerp City Card)
Openingstijden *
maandag – zaterdag: 10.00 – 12.30 u en 14.00 – 17.00 u
Op zon- en feestdagen is de kerk uitsluitend geopend voor de eucharistie
Het kantmuseum is open op woensdag van 10.00 tot 12.30 u en van 14.00 tot 16.00 u of op afspraak. De toegang tot het kantmuseum is inbegrepen in de toegang tot de kerk.
* De openingstijden zijn onder voorbehoud en kunnen wijzigen omwille van omstandigheden van liturgische aard.
Eucharistievieringen
op zon- en feestdagen om 11.30 uur (Artiestenmis) en 17 uur (Parochiemis met Sant’Egidio)
- 11.30 uur: Artiestenmis in samenwerking met vzw Artiestenfonds. In de Artiestenmis wordt de zondagse eucharistie met klassieke muziek opgeluisterd. Deze traditie dateert al van de Tweede Wereldoorlog. De Artiestenmis biedt kunstenaars, talentvolle professionelen of amateurs een podium. Musiceren tijdens de liturgie in het prachtige kader van de Sint-Carolus Borromeuskerk is voor elke musicus een unieke ervaring.
Meer info: www.artiestenfonds.be - 17 uur: Parochiemis met Sant’Egidio. Tijdens deze viering is er een speciale kinderliturgie en wordt ook Engelse vertaling aangeboden.
Meer info: www.santegidio.be
Avondgebed met Sant’Egidio: maandag, woensdag en vrijdag om 19.30 uur
Gebed voor de zieken: elke eerste woensdag om 19.30 uur
Gebed voor de vrede: elke derde woensdag om 19.30 uur
Meer info: www.santegidio.be/gebed/
Meer informatie over de pastorale en parochiale werking vindt u hier.
Bereikbaarheid
te voet: vanaf het station Antwerpen-Centraal is het ongeveer 20 minuten wandelen naar de kerk
per fiets: velo station nr. 56 (Minderbroedersrui) en 57 (Wolstraat). Meer informatie vindt u op www.velo-antwerpen.be
per auto: op korte loopafstand zijn diverse publieke parkings o.a. op de Eiermarkt en in de Korte Klarenstraat (Shopping Meir).
Opgelet: houd er rekening mee dat de hele Antwerpse binnenstad een lage-emissiezone is. Meer informatie vindt u op www.slimnaarantwerpen.be/LEZ
met openbaar vervoer: vanaf het station Antwerpen-Centraal is de kerk bereikbaar met tram 11 (richting Melkmarkt – halte Melkmarkt). Vanaf daar is het nog één minuut wandelen.
Plan uw route via Google Maps
Contact
Sint-Carolus Borromeuskerk
Hendrik Conscienceplein 6
2000 Antwerpen
Voor individuele bezoekers
maandag – zaterdag: 10.00 – 12.30 u en 14.00 – 17.00 u
- gratis en zonder inschrijving
- in het Nederlands
Voor groepen
- tijdens de openingsuren van de kerk
- in het Nederlands, Frans, Engels, Duits en Spaans
- € 85 per groep voor een rondleiding van maximum twee uur
- maximum 20 personen per groep
Bovenop een rondleiding in de kerk kan u ook een interessant bezoek achter de schermen aanvragen. U krijgt dan toegang tot de sacristie, de crypte, het platform achter het schilderij van het hoofdaltaar en het reliekschrijn van de H. Johannes Nepomucenus. Voor het bezoek achter de schermen wordt een extra bijdrage van € 5 per persoon gevraagd.
Altijd op voorhand te reserveren. Bij de reservatie worden afspraken op maat gemaakt.
Info via intendant Dimitri De Hert: info@scba.be of +32 (0)477 62 37 94
Reservaties via info@topa.be
Extra aanbod
Rondleidingen in de kantkamer
Op woensdag van 10 tot 12.30 u en van 14 tot 16 u of op afspraak
- in het Nederlands
€ 5 per persoon
Info via intendant Dimitri De Hert: info@scba.be of +32 (0)477 62 37 94
Reservaties via +32 3 664 33 80
Combiwandeling Sint-Carolus Borromeuskerk / de Ruien
Ruien, vlieten en vesten doorkruisten Antwerpen sinds de Middeleeuwen. Toen de ruien overwelfde riolen werden, verdween dit unieke stukje erfgoed uit het stadsbeeld en ons geheugen. De ruien werden voor een groot stuk overwelfd door de jezuïeten, om ruimte te maken voor de Sint-Carolus Borromeuskerk en haar bijgebouwen.
Onder begeleiding van een gids kan u in groep of individueel een bezoek brengen aan de Sint-Carolus Borromeuskerk, waarna u via een heropende historische doorgang de onderbuik van de stad induikt voor een historische wandeling door het laatste stuk van de ruien, richting Keistraat.
Tijdens deze unieke combiwandeling geeft de Sint-Carolus Borromeuskerk, naast haar schitterende schatten en kunstwerken, enkele bijzondere geheimen prijs met onder andere een bezoek aan de Mariakapel, de sacristie en de eeuwenoude crypten.
Info en reservaties via ruien.be/groepsbezoeken/combi-wandeling-sint-carolus-borromeus/
Italië in Antwerpen
Waan u gerust in Italië op het Antwerpse Conscienceplein, waar uw blik meteen valt op de grandioze gevel van de Sint-Carolus Borromeuskerk. Het plein – het eerste in Antwerpen dat autoloos werd – lijkt op een mini-piazza en de inspiratie voor de gevel komt van de moederkerk van de jezuïeten in Rome: il Gesù. Binnen wacht u een feestelijke parel.
Snelbouw
1615, in volle Contrareformatie. De Antwerpse jezuïeten beginnen met de bouw van hun barokke kerk. In 1621 is de Onze-Lieve-Vrouwekerk – zo heet ze aanvankelijk – al klaar. Wanneer in 1622 Ignatius van Loyola (1491─1556), de stichter van de orde, heilig wordt verklaard, krijgt de kerk zijn naam: Sint-Ignatius.
Een van de ‘architecten-decorateurs’ is Peter Paul Rubens (1577─1640), samen met zijn atelier. Dit is ook ‘zijn’ kerk, al werden 39 grote plafondschilderingen van hem verwoest door een brand in 1718. In 1773 wordt de jezuïetenorde opgeheven. Enkele decennia later wordt de kerk de parochiekerk die ze nog altijd is, met een nieuwe patroonheilige: Carolus Borromeus, een befaamde 16de-eeuwse bisschop uit Milaan. Tot op vandaag komen in dit huis van God dagelijks gelovigen samen om Zijn Woord te beleven.
Feestelijk
Een barokke feestzaal voor de Heer, met een bijzonder harmonieuze ruimtewerking over twee niveaus: dat is wat u bij het binnenkomen ervaart en ziet. Een kleine hemel op aarde als het ware. Zo was het ook bedoeld. En het mocht wat kosten.
Onder meer door de brand van 1718 ziet de kerk er in onze tijd soberder uit dan de ‘tempel van marmer’ die ze ooit was. Maar er blijft ruim genoeg om te bewonderen en te ontdekken. Zeker sinds de restauratie van de jaren 1980.
Kijken en verbaasd zijn: dat is essentieel in een barokkerk. Want door te zien hoe Christus heeft geleefd en geleden, en hoe voorbeeldig heiligen zijn, voel je je als gelovige meer betrokken. Je kunt je dan beter inleven en mediteren. Dat schrijft Ignatius van Loyola, de stichter van de jezuïeten. Zijn ideeën hebben zij hier toegepast.
Vijf hoogtepunten
1. Gevel met een boodschap
De theatrale gevel van deze barokkerk trekt bewust de aandacht, als een stenen affiche voor het katholieke geloof. Jezus lijkt samen met heiligen te kijken naar de voorbijgangers. We zien de vier evangelisten en de apostelen Petrus en Paulus. Onder Jezus en Maria prijkt de buste van Ignatius van Loyola, ook een verkondiger van het geloof. Hier wordt het Woord van God verkondigd!
Zij worden omgeven door feestelijke, vrolijke schelpen en guirlandes, fruitkorven en maskers, kandelabers en pilasters in een kenmerkende barokke stijl. De warme, crèmekleurige zandsteen wisselt af met grijze arduinsteen. Let er ook op hoe de gevel even hoog als breed is (33 meter), en hoe verticale en horizontale bewegingen elkaar in evenwicht houden. Het embleem van de jezuïeten – zwevende engelen omstuwen het – is een ontwerp van Rubens.
2. Uniek systeem
Het indrukwekkende hoofdaltaar trekt de aandacht en dat is ook de bedoeling. Tijdens vieringen kijken gelovigen naar het reusachtige ‘beeldscherm’ dat er hangt, een geschilderd altaarstuk van meer dan vijf meter hoog. Dankzij een uniek historisch systeem met katrollen en sleuven kunt u hier in de loop van het jaar drie – vroeger vier – verschillende doeken zien. Er wordt aangenomen dat Rubens betrokken was bij het ontwerp van het hoofdaltaar, in het bijzonder van het brede kader in zwart marmer.
De schilderijenwissel: een uniek schouwspel
Om ervoor te zorgen dat het hoogaltaar telkens opnieuw de blik van de kerkbezoekers zou vangen, voorzagen de Antwerpse jezuïeten 400 jaar geleden de mogelijkheid om het schilderij te vervangen, zoals een decorwissel in het theater. Achter het altaar werd een kist gebouwd met vier compartimenten van waaruit men met behulp van een vernuftig katrolsysteem – en veel mankracht – een schilderij naar boven kan hijsen. Oorspronkelijk konden vier schilderijen gewisseld worden, nu nog drie. De thematiek van elk schilderij sluit aan bij een bepaalde periode in het liturgisch jaar. De voorstellingen zijn niet zomaar een illustratie bij de liturgie, ze willen de toeschouwer ook bewegen tot emoties en diepere reflectie.
Het katrolsysteem functioneert nog steeds en drie keer per jaar – op Aswoensdag, paasmaandag en rond het feest van Maria-Tenhemelopneming – kan u de unieke wisseling van de schilderijen bijwonen.
3. De vrolijke kapel van Maria (ook wel: Rubenskapel, Houtappelkapel)
Wie zich in Antwerpen in vervoering wil laten brengen door de speelse, weelderige barok, móet naar de Mariakapel in deze kerk. Die kwam er dankzij de financiële steun van de familie Houtappel. Het is er een overvloedig spel van kleurrijke marmers, grillige lijnen, bloemen en druiventrossen, schelpen en kransenslingers, maskers… Aan de wanden en op het altaar volgt u het leven van Maria in geschilderde scènes, met als hoogtepunt haar opname in de hemel. De werken zijn van Hendrik van Balen en Jan Breughel. Boven het altaar hangt De tenhemelopneming van Maria, een kopie van Rubens (Wenen, Kunsthistorisches Museum). Ook het plafondontwerp is van de Antwerpse grootmeester.
4. Rubens’ toren
Aan de achterzijde van de kerk – bij de Sint-Katelijnevest – staat de 58 meter hoge toren, een van Europa’s mooiste voorbeelden van barokke torenbouw. Ook hiervan zijn ontwerptekeningen van Rubens bewaard: hij was betrokken bij het ontwerp en was zichtbaar onder Italiaanse invloed. Dat ziet u bijvoorbeeld aan de Venetiaanse lichtopeningen in de cilinder bovenaan. Deze serliana past Rubens ook toe in het tuinprieel van zijn eigen Rubenshuis.
5. Kwetsbaar en kostbaar: kant en zijde
Een ‘verborgen schat’: dat is de befaamde kantcollectie. U vindt ze op het einde van de noordelijke gaanderij, veilig en rustig. Want kant is o zo kwetsbaar. Dat dit 17de-eeuwse textiel de eeuwen heeft overleefd, is een wonder op zich. U ontdekt hier ook zijde uit China. Die getuigt van de missies van de jezuïeten in het Verre Oosten.
Verdwenen plafondschilderingen
In de expo Rubens Re-Viewed worden 36 van de 39 verdwenen plafondschilderingen van Peter Paul Rubens in de Sint-Carolus Borromeuskerk weer tot leven geroepen. Kunstenaar Rudy De Graef maakte 18 etsen die teruggrijpen naar de verdwenen plafondschilderijen van de galerij op de eerste verdieping.
Op het gelijkvloers van de kerk is een lumineuze installatie met spiegeltjes te zien. Op 18 zuiltjes verspreid over de kerk ziet men in één oogopslag een kleinere versie van het werk van De Graef en – via een spiegeltje – een projectie van het werk dat Rubens creëerde als plafondschilderij. De zuiltjes staan zó opgesteld dat het lijkt alsof de originele schilderijen van Rubens weer op hun oorspronkelijke plaats op het plafond zijn geïnstalleerd.
De werken van Rubens beelden een aantal heiligen af, naast thema’s uit het Oude en Nieuwe Testament. Deze barokke dramatische versies van Rubens en de uitgelijnde grafische versies van De Graef gaan in dialoog, waardoor de eeuwenoude verhalen van verlossing, geloof, macht en liefde een actuele invulling krijgen.
Met deze installatie wil De Graef een aanzet geven tot een verbeterde ontsluiting van de (al dan niet verdwenen) kunstschatten van de kerk. Daarnaast wil hij de discussie openen of het effectief aanbrengen van grote replica’s of nog beter interpretaties door hedendaagse kunstenaars op de plafonds, het interieur niet meer dynamiek kan geven en tot leven brengen, zoals het ook oorspronkelijk de bedoeling moet geweest zijn.
Meer info: rudydegraef.be/rubens-re-viewed